É a de Soutomaior unha das casas nobres máis coñecidas e antigas de Galicia. Houbo un gran señor en tempos do rei Don Pedro; Paio Sorred de Soutomaior que tivo un fillo Álvaro que á súa vez sería o pai dunha filla que emparentaría coa casa de Ulloa casando con Vasco López de Ulloa, sendo á súa vez a nai de Lope Sánchez, pai do futuro Conde de Monterrei.
Gozaban estes señores de Soutomaior de moita influencia no obispado de Tui, eran valentes e gustaban de enfrontarse co obispado de Santiago e contra os señores de Ribadavia.
Xa foi soado por belicoso un dos señores de Soutomaior chamado Fernán Eáns, que non se sabe moi ben por que se enemistó co señor da casa de Cadórriga, Pedro Díaz Cadórriga, que non atrevéndose a enfrontarse á gran casa de Soutomaior refúxiase en Ourense, pensando que non se atreverán a meterse nas terras dos de Ribadavia. Con todo isto non freou a Fernán Eáns que cruzou o Miño e apresou ao de Cadórriga levándollo a Soutomaior, liberándoo cando el quixo.
O fillo deste famoso Fernán, Álvaro Páez de Soutomaior casa con María de Ulloa; este mesmo Álvaro Páez tivo un enfrontamento coa casa de Ribadavia e atreveuse a tomar esta vila e apresar ao conde trasladándoo a Soutomaior, téndoo tamén preso o tempo que se lle antollou.
Este Álvaro faleceu e a súa viúva María de Ulloa, farase posteriormente amante do arcebispo Don Alonso de Fonseca de Santiago. Cando morreu Don Álvaro fíxoo aínda novo e sen descendencia de ningún tipo, herdando o señorío un irmán bastardo que en principio se lle buscou destino no clero, Don Pedro Álvarez de Soutomaior, que era froito das relacións de Fernán Eáns cunha irmá da condesa de Ribadavia; este novo señor de Soutomaior converterase nun dos personaxes máis emblemáticos, fascinantes e lendarios da Historia da Galicia, é o afamado Pedro Madruga.
En tempos deste señor foi cando se produciu o levantamento dos Irmandiños, sublevándose os vasallos contra o abuso dos seus señores, tomando os viláns unha por unha case todas as fortalezas de Galicia; decidindo Madruga ante a situación ir a Portugal casándose alí con Teresa Tábora, filla dun prestixioso cabaleiro portugués.
Pediu axuda a familiares e amigos reunindo homes e regresando a Galicia a enfrontarse aos irmandiños, reconquistando as súas posesións; escribindo ademais ao arcebispo de Santiago e a Juan Pimentel que era irmán do conde de Benavente e pídelles axuda para cercar Santiago se á súa vez axúdanlle.
Loita cos rebeldes vencéndoos unha vez máis. Don Pedro, seguindo camiño de Compostela pasando por Pontevedra, onde intentar interceptalo os viláns capitaneados por Don Lope Pérez Mariño, pero o Señor de Soutomaior desprega aos seus homes, e en vista diso o pobo de Pontevedra decide deixalo pasar, cruzando Don Pedro o Río Lérez.
Unha vez en Santiago puido ver que os irmandiños estaban encabezados por Don Pedro Osorio irmán do Marqués de Astorga e señor á súa vez da casa de Villalobos. Logo de falar con Juan Pimentel e co arcebispo de Compostela chegaron á conclusión de que entre galegos, portugueses e casteláns, tiñan forzas suficientes se as dirixían todas contra o seu capitán Don Pedro Osorio, e así conseguirían capturalo ou facer que fuxise e así todos fuxirían en desbandada con el, e iso foi exactamente o que fixeron logrando o seu obxectivo.
Posteriormente reuniuse con outros señores como co da casa de Andrade, Fernán Pérez de Andrade ou Sancho Sánchez de Ulloa, e os restitúe nas súas posesións ademais de tomar outras aos viláns, sendo os vasallos de precisamente Ferrán Pérez de Andrade os máis complicados de dobregar.
Cando todos recuperaron as súas terras Pedro de Soutomaior regresou ás súas a restaurar as antigas e levantar novas fortalezas.
O rei Don Alonso de Portugal nomeou a Don Pedro Conde de Camiña; e cando se produciu unha guerra entre España e Portugal, o rei portugués tivo intencións de tomar Castela levado ao seu lado como conselleiro ao señor de Soutomaior, ao que apreciaba de xeito franco.
Pola súa banda o conde de Camiña ocupouTui ao obispado, Baiona á coroa de Castela, Padrón, Redondela, Vigo, Caldas de Reis, Pontevedra, os portos da Ría de Arousa e a fortaleza ou Castelo do Sobroso.
E así se fixo máis e máis poderoso o señor de Soutomaior e nisto chegou a Galicia Ladrón de Guevara á fronte dunha flota e cunha carta dos Reis Católicos na que pedían axuda para tomar aqueles lugares que non eran leais á súa coroa. Como resposta se produciu unha reunión en Pontevedra entre Ladrón, o arcebispo e o conde de Monterrei, demandando Ladrón a Diego de Andrade a súa axuda, resultándolle a este difícil apoiar esta causa, permanecendo aínda así leal a ela e tendo que ir en contra do seu irmán en armas e amigo Don Pedro de Soutomaior.
Cercaron pois Pontevedra co conde de Camiña dentro dela acompañado dos seus homes armados; este sitio non tivo éxito. Cambiaron entón de táctica atacando con numerosas tropas, pero a pesar diso o de Soutomaior rexeita o ataque, perségueos e ata chega a prender ao conde Fernán Díaz de Ribadeneira.
Un tempo despois o conde de Benavente apresa á súa vez a Madruga en Padrón, iniciando un longo percorrido con el ata Ourense, sen que se interpuxese ninguén polo camiño, permaneceu como prisioneiro máis ou menos un ano, ao cabo do cal foi liberado grazas ás xestións do rei Alonso de Portugal que intercambiou a dous cabaleiros moi importantes de Castela polo conde de Camiña.
Para cando quedou libre puido comprobar que a maioría das súas terras apoderáranllas o arcebispo e Ladrón de Guevara tomara á súa vez Baiona; pero en lugar de desmoralizarse pelexou, recuperando Tui e outras moitas das súas antigas posesións. Por se todo isto fose pouco, había señores que lle daban especialmente problemas como Tristán e Lope de Montenegro en Pontevedra, Gregorio de Valadares e García Sarmiento, señor do Sobroso.
Un día atopábase este último señor do Sobroso cos seus homes roubando en terras do de Soutomaior, cando foi sorprendido e feito preso; levándoo Don Pedro ás portas da fortaleza esixindo que lla entregasen a cambio da súa vida; non funcionando esta petición e respondéndolle Lope de Avalle,alcalde da fortaleza cun: “Ben ou poderes matar, pero aquí non entrades”.
En vista disto, Pedro Madruga cercou a fortaleza, chegando esta situación a oídos do arcebispo de Santiago e a Sancho de Ulloa, decidindo ambos marchar sobre o señor de Soutomaior; pero este decátase da vinda e prepárase para ela, pertrechándose tras defensas e aprovisionándose de alimentos abundantes para todos.
Finalmente logo de diferentes argucias o arcebispo e o de Ulloa abandonan o ataque.
Tomou Don Pedro tamén a fortaleza de Castricán do arcebispo, situada moi preto de Soutomaior, practicamente destruíndoa, acción que desde logo non lle sentou demasiado ben ao bispo.
Así que este xunto co conde de Monterrei e outros homes como Xoán de Novoa, Lope de Taboada, Luís de Vilamarín, Estevo de Xunqueiras, Lope de Montebegro, Xoán Precedo e outros homes e hidalgos se alían contra Madruga, que vendo o panorama volve prepararse para a loita, facendo todo o necesario nas súas fortalezas e dando orde ás súas vasallos para resistir o que se lles viña encima, e el decidiu marcharse a Portugal; aínda estando alí tivo un enfrontamento coas tropas do arcebispo en Salvaterra do Miño, e unha vez máis gañaría a partida Madruga.
E no medio destas perennes pelexas chegan a Galicia cartas dos Reis católicos para nomear alcaldes en toda Galicia, entregando varas de diferentes cores: azul, amarelo, verde e vermello, con ordes de perseguir, prender e ajusticiar, aos malfeitores que cortan os camiños.
Pedro de Soutomaior respondeu dicindo que todos os malfeitores unísenselle; e no tempo tamén coincide a chegada de Fernando de Acuña con tropas dacabalo procedentes de Castela entrando en Galicia ata Santiago; esixíndolle ao arcebispo compostelán que lle entregue as posesións e fortalezas, este négase.
O gobernador de Castela pide axuda aos señores e cerca ao arcebispo, que ante esta circunstancia ve dobregar a súa vontade e entrega o que se lle pide.
Esixiu tamén a entrega de fortalezas para destruílas, afectando na casa de Soutomaior a destrución da fortaleza de Cotobade, a de Santa María de Alba en Tridande, a de Tebra e Castro Maceira, e respectaron as de Salvaterra, Fornelos e Soutomaior.
Finalmente o conde de Camiña escribiu ao gobernador Fernando Acuña en favor dos outros señores e do ancián conde de Lemos, guía de todos eles, que desgraciadamente faleceu ao cabo dun ano, do mesmo xeito que Pedro Pardo “O Mariscal” que foi decapitado.
Ao cabo dun tempo a esposa de Madruga Dona Teresa foi á corte de Castela, pero o seu marido Madruga non vai xamais nin de visita, el prefira marchar continuamente polos seus territorios, e de visitar algunha corte ou rei, prefire ir ver ao rei de Portugal.
E morto o conde de Lemos decidiron unirse unha serie de señores, entre eles Pedro Madruga, o conde de Monterrei, Diego de Andrade, o conde de Altamira confesándose en Santiago e escribindo unha carta asinada por eles nas que proclamaban a súa negativa a consentir todas aquelas pretensións que expuñan os gobernadores.
Ademais seguía tendo como inimigo acérrimo ao bispo de Tui, e Don Pedro orquesta un plan para capturalo nunha viaxe que o prelado fai a Baiona, queimaron a súa casa, apresárono e lévano por todo o territorio do conde de Camiña, de monte en monte e de fortaleza en fortaleza.
Os amigos do bispo quéixanse ante o gobernador, e os amigos de Pedro de Soutomaior aconséllanlle que o libere: “Señor curmán, facede de dúas unha; ou tomade este bispo e poñédeo na sé igrexa de Tui tan honradamente como xamais trouxeron bispo e despedide do voso servizo a cantos ou prenderon; ou collelo e botalo un pozo porque os mortos non saben falar”.
Liberouno pois nunha igrexa de Tui, e cando acudiron os amigos do bispo este contoulles que o maltrataron e que tivo que pagar un rescate de setecentos mil maravedís.
O bispo tamén se queixou ante os Reis Católicos e estes decidiron proceder contra o conde, a súa esposa Dona Teresa decatada da situación suplicou a Isabel e Fernando que as posesións de Madruga pasasen ao fillo maior de ambos os Álvaro de Soutomaior, e así se fixo.
E así foi como este Álvaro disfrazado vai con algúns homes á fortaleza e conseguiu que lle abrisen as portas, porque realmente os criados do castelo non sabían como actuar ante o primoxénito do seu señor.
Don Pedro Madruga cando se decata disto pide axuda ao seu irmán en armas do conde de Altamira, Lope de Moscoso, este a pesar de prometer o seu apoio permanece quedo e non fai nada; o conde consulta entón aos seus parentes en Castela sen que estes quixesen ou puidesen axudarlle na súa causa.
Como último recurso foi a falar co Duque de Alba, e este aconselloulle que falase directamente co rei, e o conde vai entrevistarse con el á localidade de Alba de Tormes, índose a refuxiar no Mosteiro de San Leonardo dos Jerónimos.
A entrevista co rei levase a cabo pero sen éxito.
Chegados a este punto comezan as cabalas sobre o final do famoso Pedro Madruga; uns din que morreu alí mesmo dunha febres, outros que o apresase o alcalde de Proiano e o ajusticiara no garrote… a Historia nin confirma nin desmente, de certo non se sabe o seu final; ata hai hipótese sobre que cambiou a súa identidade converténdose en Cristobal Colón… pero esta é unha historia que contaremos outro día.
E aínda que o conde desaparecese tiña numerosos herdeiros uns lexítimos e outros non, pero o que tomou posesión de todo foi o primoxénito Don Álvaro. Este último intentou levarse ben cos reis de Castela e co rei Xoán de Portugal, fillo daquel rei que tanto apreciara a Pedro Madruga, o rei Alonso de Portugal.
Na persoa de Álvaro de Soutomaior intentaron vingarse ao parecer serventes do seu pai, e en concreto un criado chamado Xoán de Galdo. Este home vivía en Lisboa e fixo chegar ao rei unha información que consistía en que Don Álvaro lle prometeu unha recompensa económica a cambia de asasinar ao monarca.
Como consecuencia disto, estando Don Álvaro na catedral de Lisboa, foi apresado por orde do rei someténdoo a tormento. Este encomendouse a Deus e negou todo, pero ademais decatouse da súa desgraza a raíña de Isabel a Católica e pediu ao monarca portugués que lle enviase ao seu vasallo que xa ela se encargaría de administrar xustiza; ao mesmo tempo outros cabaleiros informaron ao rei de Portugal sobre a falsidade da acusación defendendo a honestidade de Don Álvaro. Apresaron agora a Xoán de Galdo mandándoo desperazar. Liberaron entón a Don Álvaro e regresou este agradecido xunto á raíña Isabel de Castela e casou cunha dama castelá, filla dun cabaleiro do rei Don Fernando.
Este Don Álvaro faleceu uns poucos anos logo dun golpe na cabeza cando ía paseando por unha rúa en Valladolid. Quedou así viúva a súa esposa, co título tamén de condesa de Camiña por vontade da Raíña de Castela.
Sábese que tiñan varios fillos, sendo o máis coñecido Don Pedro que co tempo terminou distanciándose e apartándose da súa nai, vivindo un en Soutomaior e o outro en Fornelos; ademais uniu en matrimonio á súa filla co eterno inimigo da casa de Soutomaior, con García Sarmiento que por fin ademais conseguira apoderarse de Salvatierra.
Dicíase que a condesa conspirara con García de Sarmiento para acabar coa vida do seu propio fillo Don Pedro; e un bo día alguén atacou á condesa nun camiño feríndoa gravemente, pero como non lograran que morrese acudiron ao seu leito onde xacía e asasinárona a estocadas de espadas.
Esta morte xulgouna o Concello de Galiza e declararon a Don Pedro culpable, atopándose este en eses momentos acompañado polo menos dun centenar de homes, así que en lugar de detelo obrigárono a fuxir alén do Río Miño, é dicir, a Portugal.
Alí viviu varios anos, aproveitando este tempo, amigos seus para interceder por el, logrando que lle devolvesen prácticamente todas as súas posesións. Para rematar foi acusado de roubar unhas antigas escrituras para conseguir determinados privilexios e por mor diso condenaron a morrer despedazado a un escudeiro seu chamado Gorbalán.
A Don Pedro expropiáronlle de novo todas as súas propiedades, aínda que en favor da súa muller Dona Urraca permitíronlle quedar con Soutomaior, e non se volveu a saber de Don Pedro, e aquí chegou o final da gloriosa e famosa traxectoria da casa de Soutomaior.
Bibliografía:Vasco da Ponte – “Relación Dalgunhas casas e liñaxes do Reino de Galiza” De Clodio González Pérez
