Se hai un elemento de índole escultórico que sexa símbolo de Galicia, sen ningunha dúbida, un deles e máis representativo que nos diría calquera visitante sería o Cruceiro, elemento que xunto cos “Petos dás Änimas”, son máis numerosos na nosa terra e non por iso menos enigmáticos.
Cal é a orixe? De certo non se sabe exactamente, aínda que é fácil supor que sexa unha vez máis a cristianización das crenzas celtas previas á Igrexa, anteriormente representadas en centos de milladoiros e menhires, e posteriormente co símbolo da cruz incorporado; así nos podemos atopar con símbolos de fecundidade ou de sedución feminina en petróglifos coa serpe como protagonista (en moitos casos representa a melena dunha muller), ás cales sen danalo incorporóuselles unha cruz de pedra, como podemos admirar no Altar de Gondomil (Ponteceso – A Coruña).
Cal é o seu significado? Sitúanse en camiños e cruces, e representan un pouco a unión entre o mundo do máis aló e o terreal na nosa cultura. Podes atoparche nestes lugares coa Santa Compaña, cos Xans, coas meigas ou ata co mesmo demo. Segundo di a tradición cando ocorre isto na presenza dun cruceiro debemos facer o Sinal da Cruz, se é un alma “maligna” ou un “Condenado” con este sinal desvanecerase, e se é unha ánima do Purgatorio non ocorrerá isto pero tampouco temos que temela.
Ao longo do ancho e longo de Galicia podemos atopar cruceiros e cruces, e aínda hoxe en día séguense levantando en lugares considerados sacros, ou outros onde se produciron nalgúns casos mortes violentas, para intentar reconfortar estas almas.
Debemos entender o sentido dos cruceiros e dos Petos das Ánimas como parte moi importante do espírito relixioso galego, no que o Purgatorio xoga un papel crucial ao ofrecer esperanza, así cando un morre non está condenado ao inferno, podendo agarrarse á esperanza de intentar emendarse no Purgatorio, e é cos Petos dás Ánimas onde os vivos cos seus ofrecementos de oracións, velas, peticións e esmolas polas almas en pena, serán axudadas cando estas últimas intercedan por eles.
Os Cruceiros e as súas inmediacións como lugares máxicos tamén teñen poderes curativos ou reparadores, e ata se utilizaban como sitio onde “desencantar” cousas ou obxectos que, sobre todo, se adoitaban utilizar nos traballos cotiáns. Cóntase que no Baixo Miño os pescadores levaban a cabo un rito cando unha determinada rede non pescaba. Atribuían o “non funcionamento” a que se había aposentado nela unha meiga, para desfacerse dela, levaban a rede ata un cruzamento de camiños e alí golpeábana unha e outra vez mentres lanzaban insultos. Pasado este proceso probaban se a rede flotaba ou non, se facía o primeiro iso indicaba que a bruxa non abandonara a rede, se se afundía é que a escorrentaron.
Como exemplo curativo podemos ilustralo co de “O mal de ollo”, neste caso lavábase á persoa con auga, unha vez lavada botábaselle a esta unha folla de loureiro, e a mestura tirábase no cruzamento de camiños, a curandeira ademais recitaba os conxuros apropiados, e engadía ao auga anteriormente arroxada, as cinzas de queimar a cortiza de oliveira.
Referente aos cruceiros dicir para rematar que este elemento está presente indiscutiblemente en Galicia e tamén en Bretaña, gardando un costume nos enterros no que a comitiva de camiño ao cemiterio, pasa por un cruceiro, deténdose a rezar ante eles.
A estas alturas seguramente teredes claro a peculiaridade da nosa cultura, e o xeito de imprimir a nosa marca persoal en todas as nosas construcións, e non ían ser menos os hórreos, e iso maniféstase en estar construídos na súa maioría en pedra, sobre unhas de base de varios pés en forma rectangular, os pés están feitos de tal xeito que impide suban os roedores, punto este importante, xa que se trata dun lugar no que se almacena esencialmente gran de millo para o seu secado, que se consegue ventilando por unhas aberturas que permiten o paso do aire nos laterais do hórreo.
En moitos casos presentan unha cruz na parte superior na súa fronte e unha especie de cimborrio como símbolo de fecundidade na zona traseira. De tal modo que a cruz na parte dianteira bendí e protexe a produción do gran segundo a tradición cristiá, e o símbolo traseiro cumpre exactamente a mesma función facendo referencia á fecundidade da Terra, manténdose aínda viva dalgún xeito, as crenzas pagás.
